Ek Fiil

Mastar olarak bir anlamı olmayan, isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak kullandıran ve çekimlenmiş fiillere gelerek bileşik çekimli fiiller oluşturan "imek" fiiline ek fiil denir.

Ek fiilin iki görevi vardır:

1. İsim soylu sözcükleri yüklem yapmak.

Ek fiil, isim soylu sözcükleri yüklem yaparken dört kip ekinden yararlanır. Bu kip ekleri şunlardır:

a. Görülen geçmiş zaman: -di

b. Duyulan geçmiş zaman: -miş

c. Geniş zaman: -r

d. Dilek şart kipi: -sa, -se

Şimdi bunları kısaca görelim.

a. Bilinen geçmiş zaman (idi) : İsimlere (-idi) eki getirilerek yüklem yapılır. Özneyi oluş üzerinde gördüğünü anlatır.

Çalışkandım (çalışkan - i di - m)

Çalışkandın

Çalışkandı

Çalışkandık

Çalışkandınız

Çalışkandılar

"Metin çalışkandı."

cümlesinde "çalışkan" sözcüğü ek fiilin görülen geçmiş zamanı ile yüklem olmuştur.

b. Öğrenilen geçmiş zaman (imiş) : Öznenin başkasından duyulan bir oluş içinde bulunduğunu gösterir.

Çalışkanmışım (çalışkan - i miş - ler)

Çalışkanmışsın

Çalışkanmış

Çalışkanmışız

Çalışkanmışsınız

Çalışkanmışlar

Bu da zamire, edata vs. eklenebilir.

"Metin çalışkanmış."

cümlesinde "çalışkan" sözcüğü ek fiilin öğrenilen geçmiş zamanı ile yüklem olmuştur.

c. Şart kipi (ise) : İsimlere getirilen (-ise) eki cümleye koşul anlamı katar.

Çalışkansam (çalışkan - ise- m)

Çalışkansan

Çalışkansa

Çalışkansak

Çalışkansanız

Çalışkansalar

"Metin ya çok çalışkansa."

cümlesinde "çalışkan" sözcüğü ek fiilin şart kipi ile yüklem olmuştur.

d. Geniş zaman : Bu zaman çekiminde ek fiil diğer çekimlerinde olduğu kadar belirgin değildir. Diğerleri, eklendiği sözcükten "idi", "imiş", "ise" diye ayrılabildiği hâlde, geniş zamanda ayrılmaz.

Çalışkan - ım

Çalışkan - sın

Çalışkan - dır

Çalışkan - ız

Çalışkan - sınız

Çalışkan - dırlar

"Metin daha çalışkandır."

cümlesinde "çalışkan" sözcüğü ek fiilin geniş zamanı ile yüklem olmuştur.

Ek fiilin Olumsuzu

Ek fiille çekimlenmiş sözcüklerin olumsuzu "değil" sözcüğü ile yapılır.

Çalışkandım

Çalışkanmış

Çalışkansa

Çalışkanım

®

®

®

®

çalışkan değildim.

çalışkan değilmiş.

çalışkan değilse.

çalışkan değilim.

Yukarıdaki örneklerde ek fiilin olumsuz çekimi görülmektedir. Diğer fiillerin "-ma, -me" ile, ek fiilin "değil" ile olumsuz yapılması, ek fiilin bulunmasını oldukça kolaylaştırır.

"Kısa sürede eve vardı."

"Sınıfta on kişi vardı."

cümlelerinde altı çizili sözcüklerden hangisinin ek fiil aldığını bulmak için cümleleri olumsuz yaparız. Birinci cümlenin yüklemi,

"Kısa sürede eve varmadı."

şeklinde olumsuz yapılabilir. İkinci cümlenin yüklemi,

"Sınıfta on kişi varmadı."

şeklinde söylenemeyeceğine göre, ikinci cümle ek fiil almıştır.

Ek fiilin Soru Şekli

Bu fiilin soru şekli de diğer fiillerde olduğu gibi "mi" ile yapılır. "mi" sözü isimle ek fiil arasına girerek kullanılır.

Çalışkanım

Çalışkanmış

Çalışkandım

®

®

®

çalışkan mıyım?

çalışkan mıymış

çalışkan mıydım

2. Ek fiilin ikinci görevi birleşik zamanlı fiillerin oluşmasını sağlamaktır.

Şimdi birleşik zamanlı fiilleri görelim.

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLLER

Basit zamanlı fiil, fiilin tek bir zaman veya kip bildirecek şekilde çekimlenmesiydi. Bileşik zamanlı fiil ise, fiilin birden çok kip ve zaman bildirecek biçimde çekimlenmesiyle oluşur. Basit çekimli fiillere ek fiilin getirilmesiyle yapılır.

Birleşik zamanlı fiiller üç grupta incelenir.

a. Hikâye birleşik zaman : Fiilin basit çekiminden sonra ek fiilin "idi" şekli getirilerek yapılır.

gel - miş - idi - m ® gelmiştim

örneğinde, fiilin çekimini adlandırırken "gelmek fiilinin öğrenilen geçmiş zamanının hikâyesi" deriz.

Biliyorduk (bilmek fiilinin şimdiki zamanının hikâyesi)

Bildiydik

Bilmiştik

Bilirdik

Bildiydik

Bilmeliydik (bilmek fiilinin gereklilik kipinin hikâyesi)

Bilseydik

Bileydik

b. Rivayet birleşik zaman : Fiilin basit çekiminden sonra ek fiilin "imiş" şekli getirilerek yapılır.

gel - ecek - imiş - m ® gelecekmişim

Biliyormuşum (bilmek fiilinin şimdiki zamanının rivayeti)

Bilecekmişim

Bilmişmişim

Bilirmişim

Bilmeliymişim (bilmek fiilinin gereklilik kipinin rivayeti)

Bilseymişim

Bileymişim

c. Şart bileşik çekim : Fiilin basit çekiminden sonra ek fiilin "ise" şekli getirilerek yapılır.

Bil - ecek - ise ® bilecekse

Biliyorsanız (bilmek fiilinin şimdiki zamanının şartı)

Bildiyse

Bilmişse

Bildiyse

Bilirse

Bilmeliyse (bilmek fiilinin gereklilik kipinin rivayeti)